10 Năm Viết Về Nước Mỹ

Mười năm không phải là một khoảng thời gian nhỏ, 10 năm đã trôi qua kể từ buổi họp chung kết lần đầu tiên tại Thư Viện Nixon. Giải “Viết về nước Mỹ” đã do Việt Báo tổ chức từ ngày 30 tháng 4 năm 2000 kỷ niệm đúng 25 năm người Việt đã bỏ nước ra đi tị nạn Cộng Sản. Tôi từ xa về Westminster tham dự buổi họp giải chung kết và Ra Mắt Sách năm 2010, nhớ lại những kỷ niệm cũ từ thuở ban đầu, lòng rộn lên một niềm vui khôn tả. Tôi đã thấy những tiến bộ rõ rệt, nên thầm nghĩ chương trình khích lệ độc giả viết về nước Mỹ của Việt Báo sẽ còn tiếp tục dài dài và còn phát triển mạnh hơn nữa.

Lòng tôi nao nao nhớ lại buổi họp đầu được tổ chức tại Thư Viện Nixon. Chúng ta đã biết mỗi ông Tổng Thống Mỹ sau khi hết nhiệm kỳ đều có một Thư Viện mang tên ông. Thư Viện chỉ là một cái tên, nhưng tôi nghĩ sách và báo chí ở Thư Viện cũng có một giá trị không kém gì những bảo vật lưu lại cho hậu thế chiêm ngưỡng trong các Bảo Tàng Viện. Sách báo chỉ là mặt nổi, cũng giống như mặt nổi của những tác phẩm các ngành nghệ thuật như hội họa, âm nhạc, thi phú, điêu khắc, điện ảnh v.v... để trong các Bảo Tàng Viện ở các đô thị lớn của nhiều nước trên thế giới ngày nay. Nhưng tác phẩm nghệ thuật ngoài mặt nổi còn có mặt chìm của nó phải nhìn cho kỹ mới thấy. Mặt chìm đó làm say đắm lòng người, người xem rán mắt nhìn rất lâu, có khi cả giờ đồng hồ. Tại sao vậy?

Tôi đan cử thí dụ một tác phẩm hội họa đã lừng danh thế giới, nay thường được gọi một cách bình dân là “Nụ cười của Mona Lisa” do danh họa Leonardo Da Vinci từ thế kỷ 15 đã để lại cho hậu thế. Đó là bức hình của một phụ nữ đẹp thời Trung Cổ, khuôn mặt đẹp, đôi mắt cũng làm say đắm lòng người, nhưng có nụ cười lôi cuốn làm sao khiến người xem dán mắt nhìn, chân bước đi không nổi. Đôi mắt đó không phải chỉ có bề ngoài mà còn có một chiều sâu thật lạ lùng. Đôi mắt đó đã nói lên cái gì ẩn kín trong thâm tâm người đẹp? Đó là một niềm vui mãn nguyện, hay một nụ cười mỉa mai cho cuộc thế, hay che dấu một nỗi uất ức, oan khiên, hờn oán trong cuộc đời của mình? Người đứng xem ngừng chân lại thưởng thức rồi miên man suy nghĩ về nụ cười của người đẹp, ở lại rất lâu như quên cả thời gian.

Hãy trở lại với chủ đề của bài viết này mang tên “Viết về nước Mỹ”. Đây chỉ là một tựa đề ngắn gọn để tiện dụng, thật ra “Viết về nước Mỹ” là viết về cái “tôi” của tác giả kể từ lúc rời khỏi Việt Nam bằng mọi cách, nguy hiểm như các thuyền nhân đã lén rời khỏi nước lúc đầu, kế đến chính thức như các chương trình đoàn tụ gia đình hay vì lý do nhân đạo. Người viết thường kể lại nỗi gian truân khi vượt biên, chúng ta đều biết không ít những người đã chết hay mất tích khi còn lênh đênh trên mặt biển. Khi tới nước Mỹ, người viết thường nhắc đến những kinh nghiệm nhập cư từ lúc đầu, những khó khăn trong việc sống trong một xã hội xa lạ, khó khăn về ngôn ngữ vì nhiều người nhập cư đã phải học tiếng Anh cấp tốc, rồi lo ổn định sự sống gia đình mặc dù đã có tiền trợ cấp tạm thời.

Những bài viết dự thi đó phần lớn không phải do các cây viết nhà nghề gửi đến, vậy mà có những bài viết rất hay. Ở đây tôi muốn nhắc qua đến việc làm của ban Giám Khảo mà chính tôi đã từng tham dự với tư cách trưởng ban trong 3 năm đầu, nhưng sau vì có việc riêng trong gia đình phải về ở hẳn tại San Jose, tôi không thể ở lại Miền Nam California nữa. Làm giám khảo mà không ở liền với tòa soạn thật bất tiện vô cùng. Dù vậy tôi đã biết rõ ban Giám Khảo làm việc như thế nào. Tất cả những người trong ban đều tôn trọng một luật lệ chung là chí công vô tư, đặc biệt vào giai đoạn chót các giải chung kết đều có sự đồng ý chung.

Trong mấy năm sau dù tôi không còn trực tiếp với ban Giám Khảo, tôi vẫn theo dõi chương trình từ xa. Tôi có một vài ý kiến riêng xin trình bày dưới đây. Tôi nghĩ một số bài dự thi chương trình viết về nước Mỹ cũng có chiều sâu của nó giống như các tác phẩm nghệ thuật mà tôi đã đề cập đến ở đoạn trên. Những chiều sâu này chỉ phảng phất thôi, vô tình để lộ ra chớ không phải cố ý làm như vậy. Đây cũng không phải là điều đáng ngạc nhiên, vì khi nhắm vào một vấn đề nào có sẵn trong thâm tâm thì cứ việc nói ra cho rõ, không có lý do gì phải giữ kín. Lẽ thường là như vậy. Thế nhưng ngược lại, có những bài viết đã để lộ ra những chiều sâu rất quan trọng mà chính tác giả không ngờ tới.

Các bài viết ngay từ buổi đầu 10 năm trước đây đều viết bằng tiếng Việt, về sau này nếu có những ấn bản tiếng Anh, đó là những bản dịch từ tiếng Việt. Với việc tham gia chương trình “Viết về nước Mỹ”, các bạn đã làm một việc chưa từng có là phổ biến Việt ngữ trên Trái Đất này.

Trước biến cố năm 1975 ở Việt Nam, rất ít có người gốc Việt Nam ra nước ngoài làm ăn sinh sống. Chúng ta đã biết những quốc gia hiện nay từ Bắc đến Nam Mỹ đều là sự tập hợp di dân đa chủng. Trên lãnh thổ của một quốc gia ta vẫn quen gọi là nước Mỹ phần đông là gốc người da trắng từ Âu châu như Anh, Ái Nhĩ lan, Pháp, Hòa Lan... đến đây định cư. Những dân tộc ở Á châu, chẳng hạn dân gốc Trung Hoa đã đến đây định cư chỉ ít lâu sau có bản Tuyên Ngôn độc lập của nước Mỹ khoảng trên 200 năm trước. Kế đó có thể là những người dân gốc Nhật Bản đã nối gót ngay từ thuở ban đầu.

Người gốc Việt Nam đến định cư ở Mỹ hơi muộn, nhưng đặc biệt đã đến từng đoàn ào ạt chỉ trong một quãng thời gian rất ngắn trong lịch sử. Chính vì thế ngôn ngữ Việt Nam ngày nay đã nở rộ khắp nước Mỹ và cả trên thế giới. Đó là nhờ, báo chí, sách Việt ngữ phổ biến ở Mỹ và cả ở những vùng xa xa như Úc châu, Đông Âu, Bắc Phi theo gót chân người gốc Việt đến đinh cư từ cuối thế kỷ trước.

Và quan trọng hơn nữa, nếu con mắt là cửa sổ của tâm hồn, tôi xin thưa “Ngôn ngữ là cửa sổ Văn Hóa” của một dân tộc. Văn hóa không phải chỉ là văn chương hay văn học mà thật ra là nếp sống, phong tục tập quán. Văn hóa Việt Nam lan nhanh hơn cả ngôn ngữ, hội nhập với nền văn hóa rất đa dạng của nước Mỹ. Chúng ta đã thấy những quán ăn Việt Nam ở Mỹ thường có những người gốc nước ngoài đến ăn uống. Món phở của chúng ta đã lan truyền mạnh thành một món ăn quốc tế trong một thời gian ngắn, nhanh hơn cả các món cá sống Sushi hay Sashimi của Nhật Bản.

Văn hóa còn, dân tộc còn. Văn hóa chết, dân tộc chết. Vì thế bất cứ nhóm người nào, phe đảng nào độc tài cai trị nước Việt Nam trong một giai đoạn nào đó, nước Việt Nam, dân tộc Việt Nam vẫn còn, vì nền văn hóa của chúng ta rất vững mạnh như lịch sử đã chứng minh.

Chương trình “Viết về nước Mỹ” đã góp một phần lớn trong việc phổ biến nền văn hóa của chúng ta khởi sự từ bốn ngàn năm trước cho tới ngày nay, một nền văn hóa luôn luôn tiến bộ để theo kịp đà phát triển tư duy và những phát minh mới của loài người vào những năm đầu của thế kỷ 21.

Sơn Điền Nguyễn Viết Khánh
Tháng Tám, 2010.